Научная программа "Народ в Потоке Истории" (2014-2016 гг.)

2013 жылы 5-маусымда Астанада сол кезде Қазақстан Республикасының мемлекеттік хатшысы лауазымында отырған Тәжин Марат Мұханбетқазыұлының қатысуымен Қазақстанның ұлттық тарихын зерттеуде Ведомствоаралық жұмыс тобының кеңейтілген отырысы өтті. Ғылыми қоғамдастықтың алдында «Халық тарих толқынында» ғылыми зерттеу бағдарламасын жүзеге асыру міндеті қойылды.

Ғылыми бағдарламаның мақсаты алдыңғы қатарлы әдіснама және әдістеме негізінде қазақ этносының объективті тарихын және оның ежелгі заманнан қазіргі кезге дейінгі тарихи тағылымы, этникалық және мемлекеттік территориясының тарихи қалыптасуы, Қазақстан халықтарының полиэтникалық қалыптасу кезеңдерін қайта жасап шығару болып табылады. Ғылыми бағдарламаны 2014-2016 жылдары жүзеге асыру көзделіп отыр.

Бүгінгі күні Қазақстанның қазіргі заманғы тарих ғылымының алдында маңызды міндеті тұр: еліміздің азаматтарының мінез-құлқы мен санасында болып жатқан логикалық өзгерістерді, әлемдік тарихнама тәжірибесін ескере отырып, жаңа теориялық-методикалық мақсаттармен қазақ халқының тарихын қайта жаңғырту тұр. Уақыт пен қоғам тарихшы ғалымдардан Қазақстан территориясында тарихи үрдістерді тек тарихи зерттеулерден басқа зерттеудің пәнаралық сипаттағы кешенді тәсілін талап етеді.

ҚР БҒМ ҒК философия, саясаттану және дінтану Институты «Халық тарих толқынында» ғылыми зерттеулер бағдарламасы шеңберінде үш ғылыми-зерттеу жобаларын жүзеге асырады:

Қазақтардың рухани әлемі: әл-Фарабиден Абайға дейін (2014-2016);
Қазақстанның рухани-мәдени және тарихи дамуындағы діннің рөлі: дәстүрлер мен қазіргі заман (2014-2016);
Нақты тарихи кезеңдерге сәйкес «Қазіргі Қазақстан территориясындағы діндердің тарихы» және «Қазіргі Қазақстан территориясындағы ислам мәдениетінің тарихы» бөлімдері бойынша жаңа оқулықтар мен оқу құралдарын әзірлеу (2014-2015).

Научная программа "Народ в Потоке Истории" (2014-2016 гг.)

ҚАЗАҚ ХАЛҚЫНЫҢ РУХАНИ ӘЛЕМІ: ӘЛ-ФАРАБИДЕН АБАЙҒА ДЕЙІН

Зерттеудің мақсаты – әл-Фарабиден Абайға дейінгі қазақ халқының рухани әлемінің дүниетанымдық, этномәдени негіздерін жүйелі және тұтас ғылыми талдау жасау. Отырар, Түркістан, Исфиджаб, Сайрам, Баласағұн, Тараз, Сығанақ, Озкент, Жент сияқты белгілі ғылыми, мәдени және рухани орталықтардан шыққан көрнекті әдебиет, философия, тарих, этнография қайраткерлерінің әлемнің қолжазба қорларында және әртүрлі кітапханаларында сақталған, ғылыми айналымға кірмеген рухани мұраларын зерттеу болып табылады.

Жобаның негізгі міндеттері:

Қазақ халқының философиялық ойының эволюциясын ортағасырлық түркі дәуірінен ХХ ғасырдың басына дейін тарихты ғылыми зерттеу, оның тарихилық тұрғысынан кезеңденуін және этнофилософияның ұтымды үлгілерін герменевтикалық талдау мақсатында ғылыми жіктеу;
Қазақ халқының этникалық дүниетанымының әртүрлі тарихи формалары болып табылатын ғылыми және философиялық, діни, мифологиялық рухани бастаулары мен идеяларын анықтау, олардың этникалық әлемде ішкі құндылықтық өзара байланыстарын ашу;
Түркі әлемінің рухани кеңістігіндегі бостандық идеясының мағынасы мен онтологиялық мәнін тарихи-философиялық талдау және өткен ғасырлардың рухани әлеміндегі этномәдени сабақтастықты, діни ілімдердің ерекшеліктерін ашу;
Абайға дейінгі (әл-Фараби, Ж. Баласағұн, М. Қашқари, Х. А. Ясауи, А. Иүгінеки, М. Х. Дулати, Қ. Жалаири, Асан Қайғы, қазақ билері, ақындар және жыраулар) түркі және қазақ ойшылдарының шығармашылығындағы халықтың рухани әлемі туралы көзқарастарын тарихи-философиялық талдау;
Қазақ халқының қалыптасуы және дамуы кезеңінде халықтың санасында бейнеленген философиялық дүниетану мен діни нанымдарды этикалық-аксиологиялық және тарихи-антропологиялық түсіндіру;
Тарихи эволюцияда рухани өмір туралы қазақ философиялық ойын қайта жаңғырту, осы үрдісті әлемдік философия дамуының контекстінде салыстырмалы талдау, халықтың қоршаған шындықты игеру мен тануға байланысты даналығы мен руханилығын нақты ғылыми бағалау, оларды қазіргі этноәлеуметтік кеңістікте тиімді пайдалану жолдарын анықтау;
Қазақстанның ортағасырлық тарихын жаңа материалдармен байыту және осы тақырып шеңберінде антологиялық тәртіппен осы кезеңнің ұлы ойшылдары мен даналарының еңбектерінен жинақтар құрастыру; БАҚ-та ғылыми-танымал мақалаларын жариялау;
Жоғары және орта арнайы оқу орындарының оқушыларына арналған оқулықтар мен оқу құралдарына түркі-қазақ ойшылдарының танымал еңбектерінің негізгілерін қосу;
Зерттеудің тақырыбы бойынша халықаралық, республикалық ғылыми-теориялық және практикалық конференциялар, дөңгелек үстелдер ұйымдастыру және ғылыми форумдардың материалдарының жинағын шығару;

ҚАЗАҚСТАННЫҢ ТАРИХИ ЖӘНЕ РУХАНИ-МӘДЕНИ ДАМУЫНДАҒЫ ДІННІҢ РӨЛІ: ДӘСТҮРЛЕР МЕН ҚАЗІРГІ ЗАМАН

Зерттеудің мақсаты – «Қазақстан–2050»: қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» Стратегиясының ережелері негізінде еліміздің дамуының жаңарған идеологиясын қабылдау және белсенді бейімдеу үшін Қазақстандық қоғамның толеранттық және сұхбаттық санасын қалыптастырудағы діннің онтологиялық және феноменологиялық рөлін ашу.

Осы мақсатқа қол жеткізу үшін пәнаралық және қолданбалы сипаттағы, сондай-ақ, жалпы тарихи деңгейдегі бірқатар өзара байланысты міндеттерді шешуді ұсынады:

Әдіснамалық негізгі құралдарын анықтау негізінде Қазақстан территориясындағы діни дәстүрлердің онтологиялық мәртебесін ашу (номадалық үлгі шындықты үйлесімді құрастыру ретінде);
Тарихи объективтілік тұрғысынан Қазақстан территориясында діннің шығу тегін және бастауларын зерттей отырып, Қазақстанның тарихы толқынында онтологиялық дәстүрлерді зерттеуде өзекті алаңды белгілеу;
Қазақстанның тарихи үрдісінде діни дискурс және діни праксис феномендерін ашу;
Қазақ халқының діни дәстүрлері мен қазақстандық мәдениеттің құндылықтық парадигмасы ретінде руханилық феноменін ашу;
Тәңірліктен исламға қарай діни сана мен діни дәстүрлердің феноменологиялық табиғатын зерттеу;
Қазақстанның тарихи-мәдени кеңістігінде діни дәстүрлердің сұхбатын құрастыру векторларын белгілеу;
Ханафиттік әдістеме мен идеологияның мәнін анықтау, қазақтардың діни санасына ықпалын айқындау;
Әртүрлі кезеңдердегі еліміздің діншілдігінің жалпы көрінісін православиенің дамуымен өзара байланысын көрсету; Ислам мен православиенің өзара қарым-қатынасына ерекше көңіл аудару;
Жаһанданған шындық жағдайында діни сұхбат пен діни толеранттылық бойынша зерттеудің концептуалдық-әдістемелік негізін жасау;
Әлемдік және дәстүрлі діндердің көшбасшылары Съездінің негізгі жетістіктері мен қызметінің 10-жылдығына арналған халықаралық конференция өткізу (2016 ж.);
ҚР конфессияаралық келісімі концепциясын жасап шығару;
Қазіргі уақыттағы зорлық-зомбылық, фанатизм, экстремизм және терроризм сияқты теріс көріністердің алдын алу жөінінде шаралар кешенін жасау, сонымен қатар, тұрақты дамуды қамтамасыз ету мен ұлттық қауіпсіздік мәдениетін құру.

НАҚТЫ ТАРИХИ КЕЗЕҢДЕРГЕ СӘЙКЕС «ҚАЗІРГІ ҚАЗАҚСТАН ТЕРРИТОРИЯСЫНДАҒЫ ДІНДЕРДІҢ ТАРИХЫ» ЖӘНЕ «ҚАЗІРГІ ҚАЗАҚСТАН ТЕРРИТОРИЯСЫНДАҒЫ ИСЛАМ МӘДЕНИЕТІНІҢ ТАРИХЫ» БӨЛІМДЕРІ БОЙЫНША ЖАҢА ОҚУЛЫҚТАР МЕН ОҚУ БАҒДАРЛАМАЛАРЫН ӘЗІРЛЕУ

Бұл жобаның мақсаты Қазақстанның жоғары оқу орындарында гуманитарлық-білім беруді кешенді әдістемелік және бағдарламалық қамтамасыз ету үшін «Қазіргі Қазақстан территориясындағы діндердің тарихы», «Қазіргі Қазақстан территориясындағы ислам мәдениетінің тарихы» бойынша оқулықтар мен оқу бағдарламаларын әзірлеу болып табылады.

Бұл бөлімдердің оқулықтары мен оқу бағдарламаларын жасау маңыздылығы жағынан басты міндет болып табылады, өйткені қазіргі заманғы тарихи жағдайларда гуманитарлық саладағы оқулықтарды жазу әдістері мен бұрынғы парадигмаларды түбегейлі қайта қарау қажеттілігі және қазіргі заманғы Қазақстанның дүниетанымдық патриоттық идеологиясына, тарихи объективті фактілеріне негізделген оқу материалдарының сапалы мазмұнына көшу мәселесі туындап отыр.

Осы мақсатқа қол жеткізу өзара байланысты бірқатар міндеттердің шешімін ұсынады:

Оқу материалдарын оқу үрдісіне енгізу үшін оның ғылыми-әдістемелік және терминологиялық базасын құру;
Оқулық және әдістемелік материал ретінде қазіргі Қазақстанның территориясындағы ислам мәдениеті мен діндердің тарихын зерттеудің жай-күйін талдау;
«Қазақстан – 2050» бағдарламасының негізгі басымдықтарымен байланысты «Қазіргі Қазақстан территориясындағы діндердің тарихы» және «Қазіргі Қазақстан территориясындағы ислам мәдениетінің тарихы» бойынша оқулықтардың жаңа концепциясын жасау;
«Халық тарих толқынында» бағдарламасын жүзеге асыру барысында ғылыми-теориялық нәтижелердің негізінде алынған дінтану ғылымының концептілерін ғылыми айналымға енгізу («Қазақстанның тарихи және рухани-мәдени дамуындағы діннің рөлі: дәстүрлер мен қазіргі заман»);
Қазіргі заманғы шетелдік білім беру тәжірибесінің инновациялық әдістерін енгізе отырып, мемлекеттік стандарттар мен үлгілерге сәйкес оқу бағдарламаларын әзірлеу.

«Халық тарих толқынында» ғылыми бағдарламасы бойынша ҚР БҒМ ҒК Философия, саясаттану және дінтану институты қызметкерлерінің жарияланымдары:

5 сен 2013 З.Шаукенова Ученый - это призвание жизни и на всю жизнь, временщикам не место в науке. http://bnews.kz/ru/news/post/157159/
9 сен 2013З.Шаукенова Историкам необходимо заново проинтерпретировать давно известные исторические факты, процессы, события. http://bnews.kz/ru/news/post/157636/
10 сен 2013 З.Шаукенова: Поручение Тажина - сигнал к возрождению мощи исследовательской армии http://bnews.kz/ru/news/post/157838/
27 сен 2013 В Алматы озвучили основную задачу для казахстанских философов http://bnews.kz/ru/news/post/161450/
23 окт 2013 З.Шаукенова: Партия «Нур Отан» должна способствовать укреплению позиций Казахстана среди самых развитых и конкурентоспособных стран. http://bnews.kz/ru/news/post/166295
Нурмуратов С.Е. Национальная история должна быть свободной от крайностей // http://bnews.kz/ru/news/post/149520/
Нурмуратов С.Е. В казахстанской истории необходимо отображать эволюцию человечества // http://bnews.kz/ru/news/post/149512/
Нурмуратов С.Е. Национальную историю должны писать не только историки // http://www.bnews.kz/ru/news/post/149510/
Нурмуратов С.Е. В новых учебниках по истории Казахстана должна быть духовность // http://bnews.kz/ru/news/post/149527/
Шаукенова З. Необходимо применять социологические методы в исторических исследованиях // http://bnews.kz/ru/news/post/154050/
Шаукенова З. Именно гуманитарные направления обеспечивают независимость страны // http://bnews.kz/ru/news/post/153672/
Шаукенова З. Выступление Тажина раскрыло новые пути работы для ученых // http://bnews.kz/ru/news/post/153802/
Шаукенова З. Ученый - это призвание на всю жизнь // http://bnews.kz/ru/news/post/157159/
Шаукенова З. Наша задача - распространить социологический взгляд на историю // http://bnews.kz/ru/news/post/157001/
Шаукенова З. Необходимо заново проинтерпретировать давно известные исторические факты // http://bnews.kz/ru/news/post/157636/
Шаукенова З. Поручение Тажина - сигнал к возрождению мощи исследовательской армии // http://bnews.kz/ru/news/post/157838/
Шаукенова З. За 20 лет Казахстан сделал то, на что другим пришлось тратить столетия // http://bnews.kz/ru/news/post/156807/
Барлыбаева Г. Сохранить культурный код нации // http://newsite.kazpravda.kz/c/1372122416

Влияние религии на современный мир. Материалы международной научно-практической конференции / Под общ. ред. З.К. Шаукеновой. Сборник статей. – Алматы: ИФПР КН МОН РК, 2013. – 406 с. ISBN – 978-601-7082-80-2
Материалы международной научно-практической конференции «Влияние религии на современный мир», состоявшейся 29 мая 2013 года и приуроченной к 10-летию проведения I Съезда лидеров мировых и традиционных религий и годовщине переименования Института философии и политологии в Институт философии, политологии и религиоведения, отображают широчайший спектр проблем, связанных с содержанием и ролью религии. Особое внимание уделено религиозной ситуации в Республике Казахстан, что делает издание предметно актуальным. Авторы статей, представленных в сборнике, имеют свой взгляд на сущность и формы существования религии, но всех их объединяет стремление актуализировать позитивные возможности религии, понять религию в ее глубоких и гуманистических измерениях.

Сборник адресован религиоведам, востоковедам, культурологам, философам, студенческой аудитории, государственным служащим и всем, интересующимся актуальными вопросами функционирования религии в современном мире.

Діннің қазіргі әлемге ықпалы. Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференцияның пленарлық баяндамалары/ З.К. Шәукенованың жалпы редакциясымен. = Влияние религии на современный мир. Пленарные доклады международной научно-практической конференции / Под общ. ред. З.К. Шаукеновой. = The Influence of Religion on Modern World. Plenary Presentations of the International scientific-practical conference / Under the Editorship of Z.K. Shaukenova. – Алматы: ИФПР КН МОН РК, 2013. – 374 с.
Жинаққа «Діннің қазіргі әлемге тигізетін әсері» атты халықаралық ғылыми-практикалық конференцияда (Алматы қ., 29 мамыр 2013 ж.) жасалған пленарлық баяндамалардың қазақ, орыс және ағылшын тілдеріндегі нұсқалары енгізілген.

Кітап дінтанушыларға, шығыстанушыларға, мәдениеттанушыларға, философтарға, студенттер аудиториясына, магистранттар мен докторант-тарға, мемлекеттік қызметкерлерге және заманауи өмірде дін қызметіне ызығушылық танытатындардың барлығына арналған.

В данный сборник включены тексты пленарных докладов международной научно-практической конференции «Влияние религии на современный мир» (г. Алматы, 29 мая 2013 г.), переведенные на казахский, русский и английский языки.

Книга адресована религиоведам, востоковедам, культурологам, философам, студенческой аудитории, магистрантам и докторантам, государственным служащим и всем интересующимся актуальными вопросами функционирования религии в современном мире.

Proceedings of the international scientific-practical conference «The influence of religion in the modern world», (Almaty, 29 May 2013) include a plenary presentations made at the conference (Kazakh, Russian and English languages).

Volume is addressed to religious studies, orientalists, cultural studies, philosophy, student audience, undergraduates and doctoral students, civil servants and all those interested in topical issues of religion in the modern world.

Наименование книги:Сағиқызы А. Гуманистік дүниетаным: әлеуметтік-мәдени негіздер. – Монография/ З.К. Шәукенова және С.Е. Нұрмұратовтың жалпы редакциясымен. – Алматы: ҚР БҒМ ҒК Философия, саясаттану және дінтану институты, 2013. – 292 б.
Монографияда гуманизмнің әлеуметтік-мәдени құбылыс және дүниетанымның айырықша типі ретіндегі мәні көрсетіліп, гуманистік дүниетанымның қалыптасу процесінің болмыстық, антропологиялық және аксиологиялық ірге-тастары анықталады. Кітапта гуманистік дүниетанымның алыптасу кезеңдері мен оның ғылым, саяси идеология, философиямен өзара арақатынасының сипаты зерделенеді, сонымен қатар қазіргі Қазақстанның әлеуметтік-мәдени дамуының идеялық-құндылықтық негізі ретіндегі гуманистік дүниетанымды қалыптастыру идеясы негізделеді.

Кітап ғылыми қызметкерлерге, оқытушыларға, студенттер мен магистранттарға және адам мәні, оның болмысы мен адамгершілігі сияқты философиялық мәселелерге қызығушылық білдеретін жалпы оқырман қауымға арналған.

ГУМАНИСТІК ДҮНИЕТАНЫМ: ӘЛЕУМЕТТІК-МӘДЕНИ НЕГІЗДЕР
Қазақ руханияты: тарихи-философиялық және этномәдени негіздер. Ұжымдық монография / З.К. Шәукенованың жалпы редакциялауымен. – Алматы: ҚР БҒМ ҒК ФСДИ, 2013. – 375 б.
Ұжымдық монографияда қазақ халқының руханиятының қалыптасуы мен дамуының тарихи-философиялық және этномәдени негіздері заманауи құн-дылықтар тұрғысынан сараптаудан өткізіледі. Авторлар қазақ халқының рухани әлеміндегі түркілік дәуірден дәстүр жалғастығын сақтаған, сондай-ақ басымдық танытқан өркениет үлгілері мен этномәдениетіндегі құндылықтық бағдарларды өзіндік рухани қазына ретінде қарастырады. Олардың қазіргі тарихи кезеңмен рухани сабақтастығы және кейбір тарих дәуірлердегі әлеуметтік ортадағы саяси ұстанымдармен қайшылыққа келуі жан-жақты байыпталады.
Кітап философия тарихы мен қазақ мәдениетінің ерекшеліктерін зерделеуге ұмтылатын мамандарға, сонымен қатар жоғары оқу орындарының гуманитарлық саласының оқытушылары мен студенттеріне, докторанттарға арналған.

Елена БУРОВА, Анатолий КОСИЧЕНКО ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ДІНИ АХУАЛДЫ ДАМЫТУДЫҢ ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕРІ
Басылымда Қазақстан Республикасындағы қазіргі діни ахуалдың қалыптасуына байланысты, сонымен бірге жаһандық үрдістер аясындағы Орта Азия аймағындағы өзекті мәселелер қарастырылады. Авторлар діни ахуалдың дамуының негізгі бағыттарын зерттей отырып, мемлекет пен қоғамның зайырлы даму жағдайында діни ортаны заңмен реттеудің рөлін анықтап, тұспалды бағасын жасап, тәжірибелік ұсыныстарды тұжырымдайды.

Материалдар дінтанушыларға, саясаттанушыларға, мемлекеттік ұйымдар қызметкерлеріне, мемлекеттік-конфессиялық саясатты жүргізуге жауаптыларға, магистранттар мен докторанттарға, сонымен бірге қызығушылық білдіретін жалпы оқырман қауымға арналған.

Күлзия Қоңырбаева ҚАЗАҚ АҒАРТУШЫЛАРЫНЫҢ ОЙ-ТОЛҒАУЛАРЫНДАҒЫ ЕРКІНДІК ИДЕЯСЫ
Мақалада қазақ ағартушыларының ой-толғауларындағы еркіндік идеал есебінде өмірдің мәнін анықтайтындығы жайында ой өрбиді. Осы мәндер ағартушылық, даналық, махаббат жүзінде адамгершіліктік парадигмалар арқылы жүзеге асады.

Мейіркүл Жетпісбаева ҰЛТТЫҢ БІРІГУІНЕ НЕГІЗ БОЛҒАН РУХАНИ ҚҰНДЫЛЫҚТАР
Мақалада этностарды, ұлттарды біріктіруші фактор олардың әрқайсысына тән рухани құндылықтары екендігі қарастырылады, халық пен ұлттардың ұлттық өзгеше пішінінің себебі де, негізі де экономика бола алмайды.

Осы көзқарас бойынша ұзақ тарихи уақыттың барысында халықтардың өмір сүру жолдары мен үрдістері, тілі мен ділі, кәсіптерінің сипаты мен түрлері, қоғамдық құрылысы күрделі өзгерістерге ұшыраған күннің өзінде де, халықтың, оны құрайтын адамдардың рухани өзгешелігі сақталады.

Нүркен Айтымбетов ҚАЗАҚСТАННЫҢ ҰЛТТЫҚ БІРЕГЕЙЛІГІН ҚАЛЫПТАСТЫРУДАҒЫ ҚАЗАҚ ТАРИХЫНЫҢ МАҢЫЗЫ
Бұл мақалада қазіргі Қазақстанның ұлттық бірегейлігінің қалыптасуының бастау көзі болып табылатын әр кезеңдегі қазақ тарихындағы символдық және мифтік элементтерге талдау жасалынады. Ұлттық сананы қайта жаңғыртуда, тарихтағы маңызды оқиғалар, тарихи тұлғалар, символдар мен мифтердің маңызы зор. Сондықтан тарихтағы мифологиялық құбылыс қазіргі таңда ұлттың рухының қайта оянуына және отан сүйгіштік сезімнің күшеюіне ықпал етеді. Сонымен бірге мақалада қазақ тарихының жазылуы мен оның қазіргі кезде жастардың ұлттық санасына әсер ету деңгейі қарастырылады.