Рүстем Қадыржанов, 

философия ғылымдарының докторы

Бұл жазбаларды мен барлық жеті саяси партияның парламенттік сайлауына қатысқан "Хабар" арнасында көрген телекөпірдің әсерімен жазып отырмын. Бұл пікірталас 19 наурыз жексенбіде өтетін сайлау қарсаңында 16 наурызда өтті. Сайлау күніне жақын пікірталас күнін тағайындау идеясы негізгі қатысушылардың жарысын тамашалаған сайлаушылардың өз таңдауын жасауы болды. Сонымен қатар, пікірталастың алдыңғы туры бір аптадан аз уақыт бұрын, 10 наурызда өтті. Бұл партиялар үшін маңызды болды: біреу алдыңғы пікірталастардың сәттілігін шоғырландыруы тиіс болса, ал біреу сайлау алдындағы жағдайды түзетуі керек еді.

     Бұл жолы партиялар өздерінің жаңа өкілдерін пікірталасқа шығарғаны бірден көзге түсті. Осы жолы біз партия жетекшілерін көбірек көрдік. Тек "Ауыл" партиясы өз өкілін өзгерте алмады және оны партия төрағасының орынбасары Жигули Дайрабаев ұсынды.

       Бұл пікірталастардың басты жаңалығы - олар толығымен қазақ тілінде өтті. Егер пікірсайыстың өткен турында тек Жигули Дайрабаевқана  қазақша сөйлесе, бұл жолы барлық партиялардың өкілдері қазақ тілінде сөйледі. Пікірсайыстың алдыңғы туры туралы өз пікірімде мен бұған назар аударып, болашақта пікірсайыстағы мемлекеттік тілдің үлесін арттыру керек екенін айтқан едім. Мен бұған сайлау мен пікірталас ұйымдастырушылары тек болашақта, келесі сайлауда келеді деп ойладым.

      Алайда  менің қателескенім белгілі болды. 16 наурызда өткен пікірталастардың барлық үш раунды, соның ішінде партия өкілдеріне телекөрермендердің сұрақтары негізінен қазақ тілінде айтылды. Қазақстанда сайлаудағы пікірсайыс тарихы, әрине, бай емес, сонымен қатар үлкен үзіліспен өтті: соңғы пікірсайыс тек 2007 жылы болған еді.

      Бұған, әрине, оған басқаша қарай аласыз. Көптеген адамдар бұған қарсылық білдіруі мүмкін, осыған байланысты қазақ тілін білмейтін көрермендердің көпшілігі осы пікірталастарда партиялардың не туралы сөйлесіп, дауласып жатқанын түсіне алмады. Олар: егер көптеген қазақтар, орыстар мен басқа ұлттарды айтпағанда, не туралы сөйлесіп жатқанын түсіне алмаса, неге қазақ тілінде пікірталас өткізу керектігін айта алады. Пікірсайыстар мен басқа да іс-шараларды баршаға түсінікті тілде өткізу қажет. Сондықтан болар, сайлауда орыс тілі әрқашан басым болды.

      Бірақ Қазақстанда қазақ тілі мемлекеттік тіл, яғни мемлекет тілі екенін ұмытпайық. Қазіргі ұлттық мемлекетте "мемлекет" ұғымының өзі екі мағынаға ие. Біріншіден, мемлекет белгілі бір геосаяси шекараларда өмір сүретін және егемендікке ие қоғам ретінде түсініледі. Екіншіден, мемлекет мемлекеттік аппарат деп түсініледі, яғни осылайша түсінілетін қоғамның билік және басқару жүйесі. Сондықтан мемлекеттік тіл - бұл қоғамның тілі, содан кейін елдің бүкіл халқы және мемлекеттік аппараттың тілі.

      Тарихи тұрғыдан алғанда, ҚР Конституциясында мемлекеттік тіл деп жарияланған қазақ тілі бүгінгі күнге дейін (мемлекеттің екі мағынасында да) шын мәнінде  ондай болып табылмайды. Алайда қазақ тілі тек қағаз жүзінде ғана емес, нақты өмірде де Қазақстанның мемлекеттік тіліне айналуы тиіс. Әйтпесе, Қазақстан ұлттық мемлекет ретінде қалыптаспайды, өйткені тілсіз ол өзінің бірегейлігін жоғалтады.

      Қазақ тілінің саясат тілі болуы өте маңызды. Кез-келген мемлекетте саясат тілі, билік тілі болуы керек. Билік қай тілде сөйлейді, қоғам осындай тілде сөйлейді. Бірақ керісінше де дұрыс: қоғам қай тілде сөйлейді, сол тілде билік сөйлейді. Бұл қазіргі ұлттық мемлекеттің маңызды шарттарының бірі.

       Сондықтан 16 наурызда қазақ тілінде пікірсайыс өткізуді мен қазақ тілін саясат тілі ретінде бекіту жолындағы өте маңызды қадам деп санаймын. Менің ойымша, бұл қазақ тілі үшін аса қажет,маңызы үлкен тарихи күн.