Қазақстан экономикасына ғылымның үлесін арттыру үшін не қажет?

spik.kz автор Светлана Борисова

Жақында өткен Ғылым және технология жөніндегі ұлттық кеңес отырысында мемлекет басшысы ғылым экономиканың үдемелі дамуына үлес қосуы керектігін айтты. Философия, саясаттану және дінтану институтының бас ғылыми қызметкері, экономика ғылымдарының докторы Вячеслав Додонов мұның неліктен маңызды екенін және мақсатқа қалай жетуге болатынын талқылайды.

Ғылымның көптеген елдерде жекелеген салалардағы, әсіресе жоғары технологиялық салалардағы және тұтастай алғанда экономикадағы дамудың драйвері ретінде атқаратын жоғары рөлі жалпы мойындалған. Алайда Қазақстанда оның қазіргі жағдайы ондай локомотив қызметін атқаруға мүмкіндік бермейді. Мемлекет басшысы елімізде ондаған жылдар бойы ғылымға тиісті көңіл бөлінбей келе жатқанын, бұл бұрынғы ғылыми әлеуеттің жоғалуына әкеліп соқтырғанын дұрыс атап өтті.

ҒЗТКЖ шығындарының ЖІӨ-ге қатынасы (кейде бұл арақатынасты ЖІӨ-нің ғылыми сыйымдылығы деп те атайды) Қазақстандағы дамыған елдердің көрсеткіштерінен ғана емес, сонымен қатар әлемдік орташа көрсеткіштерден де өте алшақ. Дүниежүзілік банктің мәліметі бойынша, 2021 жылы біздің республикамызда бұл көрсеткіш әлемдік орташа көрсеткішпен салыстырғанда 2,71%-ды құраса, 0,13%-ды құрады. Израильде және Оңтүстік Кореяда ол 5% және одан да көпке жетті, көптеген дамыған елдерде ол 1,4 – 3,5% аралығында. Оның үстіне Қазақстан посткеңестік елдердің көпшілігінен (Эстония – 1,75%, Литва – 1,11%, Ресей – 1,09%, Латвия – 0,74%, Беларусь – 0,46%, Украина – 0,29%, Грузия – 0,25%, Молдова – 023%) төмен. %, Әзірбайжан мен Армения – 0,21%, Өзбекстан – 0,13%. Азия мен Африка сияқты ондаған дамушы елдер, соның ішінде Нигерия, Мали, Того, Бурунди, Судан, Эфиопия, Мозамбик және басқалары да осы көрсеткіш бойынша бізден жоғары.

Ғылымның дамуын да, оның нәтижелерінің тәжірибедегі өзектілігін де сипаттайтын бұл параметр бойынша Қазақстанның ұстанымы еліміздің халықаралық қауымдастықтағы мәртебесіне де, Қазақстан Республикасының ғылыми әлеуетіне де сәйкес келмейтіні анық. Бұл ғылымды ұйымдастыру, оны экономикамен интеграциялау, осы саланы қаржыландыру тәсілдерін қайта қарау қажеттілігін білдіреді.

Ғылым мен экономиканың өзара байланысын қарастыра отырып, ғылыми зерттеулермен байланысты қызметтердің де ЖІӨ-ге тікелей үлес қосатынын атап өткен жөн, өйткені сәйкес ғылыми құрылымдар өнімдерді, қызметтерді өндіреді және ЖІӨ-ге кіретін кірістер жасайды. Бұл жұмыстың нәтижелерін статистика экономикалық қызметтің «кәсіби, ғылыми-техникалық қызмет» сияқты түрлерінде есепке алады. 2023 жылы экономиканың бұл секторы Қазақстанның жалпы ішкі өніміне 3,6% үлес қосты, бұл ұлттық экономикадағы ғылыми-зерттеу жұмыстарының айтарлықтай жоғары рөлін көрсетеді. Сонымен бірге, бұл қызмет түрінің ЖІӨ-дегі үлесі тұрақты түрде төмендеп келе жатқанын атап өткен жөн - 2016 жылы ол 5%, 2017 жылы - 4,6%, 2018 жылы - 4,4% және т.б. d. Бұл ғылыми сектордың экономикаға қосқан үлесі бойынша қолайсыз үрдісті көрсетеді.

Жалпы алғанда, Қазақстан экономикасында ғылымның рөлін арттыру мәселесі соңғы онжылдықтарда өте өзекті болып қалды және оның күрделілігіне сәйкес келетін шешімдерді табу қажет. Мемлекет басшысы бір бөлігін жоғалтқан бұрынғы ғылыми әлеует басқа қоғамдық-саяси формация жағдайында дамыды және жұмыс істеді - қазіргі уақытта жоқ және енді болмайды. Сондықтан ғылымның өз мәселелерін шешу де, оны экономиканың қажеттіліктерімен біріктіру де өзгерген шындыққа сәйкес келетін жаңа тәсілдер жазықтығында жатуы керек, бұл біршама қиын, бірақ одан кем емес қажетті міндет болып көрінеді.

https://spik.kz/1838-chto-neobhodimo-dlja-uvelichenija-vklada-nauki-v-jekonomiku-kazahstana.html